We thank Mr. Deredakis Nikos for kindly providing the texts as well as his photographic material.

The Touring Club

The Rethymno Touring Club, founded in 1958, not only organized the Festival of Cretan Wine, leaving its mark on the era, but was also the pioneer of the post-war Rethymnian Carnival.

The Touring Club, composed of a group of active citizens of Rethymno led by Kostas Manouras, Kostas Kanas, Olga Daskalaki, and others, started pulling the strings to awaken the city from a winter lethargy filled with morbidity, just as the world began to get back on its feet.

Kostas Kanas, the President of the Touring Club and the soul of the Rethymnian Carnival for many years.
(Rethymno Touring Club Archive)
The turtle that pulls Rethymno. Float from the first carnival of 1960.
(Rethymno Touring Club Archive)
Snow White and the Seven Dwarfs. A float from the first carnival of 1960.
(Rethymno Touring Club Archive)

And on February 2, 1960 we read in the newspapers: "On the afternoon of last Sunday, a broad meeting was held at the municipal office under the chairmanship of Mr. Evangelos Nisianakis, president of the Municipal Council, on the subject of organizing the Carnival in our city during the holidays of Shrove Tuesday, the 27th and 28th of this year. The meeting was attended by the president of the Greek Tourist Club of Rethymno, Mr. Konstantinos Manouras, the president of the tourist association, Mr. Dim. Dafermos and Messrs. G. Tsouderos, G. Kounoupas, G. Maragakis, Emm. Astrinos, Char. Pramateftakis, Emm. Vogiatzakis, Takis Apostolou, Vas. Papavassiliou, Ioannis Tzelisis and the sisters Olga Daskalaki and Evridiki Kounoupa of the Tourist Club. During the meeting, it was decided to organize the Carnival by the Tourist Club in collaboration with the Tourist Association and with the financial support of the Municipality and the Tourist Club. For this purpose, the Municipality voted the amount of 5,000 drachmas and all those who can contribute to the success of the celebration will be asked to support this effort as much as possible.

This carnival was warmly received, and all Rethymnians gave their best for its organization to be as successful and perfect as possible. The Lyceum of Greek Women was among the first institutions to embrace this new tradition. With great enthusiasm, it constructed its float themed "Snow White and the Seven Dwarfs."

Το άρμα των «Αγρίων». Από το πρώτο καρναβάλι του 1960.
(Rethymno Touring Club Archive)
Η Βασίλισσα του καρναβαλιού του 1960 ως αναδυόμενη Αφροδίτη.
(Rethymno Touring Club Archive)

The float was constructed with the help of the Touring Club members and was the first to open the parade of 1960. Among the leaders was Eleni Papadogianni with her Home Economics School, dressing the students as majorettes, and she herself was involved in every sleepless night of preparation. The Rethymno Philharmonic also contributed its musical touch to the carnival, as there was no sound coverage back then. It led the Carnival, setting the tone for frenetic dancing and singing.
Those evenings, in the hall of Agios Frangiskos where the chariots were being made, there was a crowd. All the people of Rethymno would stop by, mostly out of curiosity, to see what was going on. And everyone would help. Someone would bring food to treat the builders, someone would help paint the chariots, someone would put wood in the stove, someone would place an order…

Thus, on Sunday, February 28, 1960, we had the first organized Rethymno carnival, with the presence of many carnivalists and floats. For the first time, handmade floats, costumes, masks and rokanas were presented.

Ο Βασιλιάς Καρνάβαλος με τον Μάρκο Γιουμπάκη σε ρόλο γελωτοποιού.
(Rethymno Touring Club Archive)

The ep. Cretan Review characteristically reports the eve of the 1960 Carnival: "The King of Laughter will greet the people seated on a throne of unimaginable grandeur and wealth surrounded by his courtiers and his numerous retinue. The Carnival chariot will amaze with its magnificence and beauty. Never has Carnival sat on such a throne. The Queen of Carnival, a true goddess - thanks to her beauty and charm, an emerging Aphrodite - literally Cyprus will appear as if in a dream between the opened clam shell. Her beauty will be captivating. Her decor will be a dream. These two carnival floats are enough to give the lead to the Rethymno carnival for 1960. The "turtle" float is a very juicy symbolism that those who see it and can enter into the deeper meaning, will feel themselves obliged to untie the turtle and...them. The "Wild Ones" Float is a lively and very expressive scene that we encounter every day in life, with the only difference being that the costumes and decorations are different. "Snow White and the Seven Dwarfs" is something dreamy in beauty and grandeur, only as we heard whispered among motorists that they are going to be denied the right to register with the Association of Large Children in order to pay... a season ticket to its movement. These are three more of the magnificent floats of the Rethymno Carnival that will honor our city."

Οι περίφημες «κεφάλες», πρωτοστατούσαν στα πρώτα καρναβάλια.
(Rethymno Touring Club Archive)

Σ’ εκείνα τα πρώτα Καρναβάλια έδωσε το στίγμα του και ο συνθέτης Μπάμπης Πραματευτάκης αλλά από την πλευρά του αρχιτέκτονα. Πετουσάκης και Αποστόλου όμως είχαν το γενικό πρόσταγμα, γιατί ό,τι έβλεπαν τα μάτια τους έφτιαχναν τα χέρια τους. Από τα πιο γνωστά άρματα που εμπνεύστηκε ο Μπάμπης Πραματευτάκης ήταν, το άρμα της χελώνας, που συμβόλιζε την πορεία του πολιτισμού στην χώρα αλλά και στην πόλη. Λεπτομέρεια χαρακτηριστική, αντί για δόρυ ένα στυλό «μπικ» που μόλις είχε κυκλοφορήσει, Αλλά και το άρμα γόνδολα άφησε εποχή με τον κομψότητά του.
Χορηγός του άρματος της χελώνας Γιώργης Δεληγιώργης που το μαγαζί του στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων, έμεινε ιστορικό, γιατί από το μπαλκόνι του που ήταν συνήθως και το βήμα στις κεντρικές προεκλογικές συγκεντρώσεις, γινόταν η προσφώνηση και αντιφώνηση του Καρνάβαλου.

Οι μαζορέτες παρελαύνουν στην πλατεία 4ων Μαρτύρων στο καρναβάλι του 1961.
(Rethymno Touring Club Archive)

Ένας ακόμα συμπολίτης, ο Βαγγέλης Στεφανάκης, ήταν περιζήτητος στα συνεργεία που κατασκεύαζαν τα άρματα. Ήταν εξειδικευμένος στην κατασκευή των τεράστιων κεφαλών με χαρτοπολτό, μια διαδικασία καθόλου εύκολη που ήθελε μεγάλη επιδεξιότητα αλλά και μαθηματικό νου για να υπολογίζει τις διαστάσεις. Είχε κατασκευαστεί περίπου 17 κεφαλές που πλαισίωναν τις παρελάσεις του Καρναβαλιού για αρκετές διοργανώσεις. Δυστυχώς όμως καταστράφηκαν όταν κάηκε η αποθήκη της Περιηγητικής μαζί με αρκετό άλλο πολύτιμο, μουσειακό υλικό.

Markos Gioubakis, the unforgettable librarian of the Rethymno Library, always found ways to bring laughter to the carnival parades as the jester of King Carnival. No one who lived those times can forget the "night jar" and the "sausages." And of course, for many years, the imposing Lefteris Koronakis was the King Carnival.
Κανένας, που τα έζησε, δεν μπορεί να ξεχάσει το «δοχείο νυκτός» και τα «λουκάνικα». Και βέβαια ως Βασιλιάς Καρνάβαλος, για πολλά χρόνια ήταν ο επιβλητικός Λευτέρης Κορωνάκης.

Η Δημοτική Φιλαρμονική προηγείται της παρέλασης στην οδό Αρκαδίου το 1961. (Αρχείο Κοσμά Περπυράκη)


Ο Κώστας Κανάς ήταν μια ακόμα μεγάλη μορφή από την Περιηγητική Λέσχη που δούλευε άοκνα για την επιτυχία του Καρναβαλιού, με πολύτιμους συνεργάτες και συνοδοιπόρους στην προσπάθειά του, τον Θανάση Μαρκαντώνη, τον Ηλιάκη, τον Σταύρο Κορωνάκη, τον Στέργιο και τον Βασίλη Ψυχαράκη, τον Φώτη Μαρκουλάκη, τον Στέλιο και τον Μανώλη Τζιράκη, τον μοναδικό και αξέχαστο Κωστή Τζαγκαρούλη, με τις υπέροχες ιδέες, τον Αγγελογιαννάκη, τον Μπιρίκο, τον Θεοδοσόπουλο, τον Νίκο Αγγελάκη, τον Γιάννη Φωτόπουλο, τον Σερλή, τον Μανό Αστρινό και πολλούς άλλους. Από τις πρόθυμες και πάντα ακούραστες στη διοργάνωση και η Ελένη Τουρνοπετράκη που δεν σήκωνε κεφάλι από τη βελόνα για να προλάβει τις στολές. Και τόσοι άλλοι, ανώνυμοι κι επώνυμοι, που ο καθένας έδωσε το δικό του στίγμα σε αυτά τα πρώτα καρναβάλια.

Ο Βασιλιάς καρνάβαλος μπροστά από το βιβλιοπωλείο του Δεληγιώργη στους 4 Μάρτυρες όπου γινόταν η προσφώνηση και η Αντιφώνηση.
(Kana family archive)


A valuable source for the cultural elements of each era were the pronouncements and dissenting voices of Carnival. Texts were written by excellent scholars such as Arcadios Pigaios and Stelios Kantartzis.

Το 1963 ήταν μια κακή οικονομική χρονιά για το Ρέθυμνο. Ο ΕΟΤ δεν δίνει τα χρήματα που έχει υποσχεθεί για την πραγματοποίηση του Καρναβαλιού. Ο Δήμος δίνει 10.000 δραχμές, ποσό όμως που δεν φτάνει για να καλύψει όλα τα έξοδα. Γι αυτό, μέσω του Τύπου, βγαίνει ανακοίνωση από την Επιτροπή του Καρναβαλιού που καλεί τους εύπορους συμπολίτες καθώς και Συλλόγους και Σωματεία να συμβάλουν οικονομικά για την επίτευξη του στόχου. Η ανακοίνωση έχει «απειλητικό» τόνο και προειδοποιεί ότι εάν δεν μαζευτούν τα χρήματα το Καρναβάλι δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί.

Άρμα από το καρναβάλι του 1961.
(Rethymno Touring Club Archive)

Το ίδιο συμβαίνει και το 1965. Ο ΕΟΤ δεν συμμετέχει στα έξοδα του Καρναβαλιού κι έτσι μόνη της η Περιηγητική Λέσχη κατασκευάζει μόνο ένα άρμα και με λίγους μασκαράδες διακωμωδεί και γελοιοποιεί τον ΕΟΤ. Δυστυχώς, ούτε η Φιλαρμονική του Δήμου συμμετείχε στην παρέλαση, αφού, όπως σημειώνει η Κρητική Επιθεώρηση «Η προχθεσινή παρέλασις των μασκαράτων θα ήτο καλλιτέρα εάν προηγείτο αυτής η φιλαρμονική του Δήμου. Δυστυχώς όμως ο κ. μαέστρος δεν εδέχθη διότι «έπρεπε να πληρωθεί διαυτό». Και μάλιστα η άρνησις του αρχιμουσικού ήλθε μετά και αντιθέτως προς την διαβεβαίωσιν του κ. Δημάρχου ότι θα συμμετάσχει η φιλαρμονική εις την εκδήλωσιν αυτήν».


Η οικονομική ένδεια όμως του 1965, καθώς και το ρευστό πολιτικό κλίμα της εποχής, δεν εμπόδισε τον Κυνηγητικό Σύλλογο του Ρεθύμνου να διοργανώσει τον πρώτο στην ιστορία του αποκριάτικο χορό στην αίθουσα του Ωδείου. Ο χορός στεύθηκε από μεγάλη επιτυχία, όπως αναφέρει η εφ. Κρητική επιθεώρηση. «Ο εμπορικός κόσμος της πόλεως μας έδωσε πρόθυμα άφθονα δώρα και το λαχείο του χορού που ήταν πλουσιότατο κι έγινε ακόμα πιο πλούσιο με το άφθονο κυνήγι και προσεφέρθη από φίλους κυνηγούς για το χορό. Ο μπουφές πλουσιότατος κι όχι ακριβός, η μουσική κεφάτη και άριστη όπως πάντα βοήθησαν να δημιουργηθεί πρωτοφανές κέφι μέχρι τις πρωινές ώρες. Χορεύτηκαν όλοι οι χοροί, παλαιοί και νέοι με μεγάλο ενθουσιασμό. Παρέστησαν μετά των οικογενειών τους, πλην των επισήμων, πολλοί εκπρόσωποι του εμποροβιομηχανικού μας κόσμου αλλά και εκπαιδευτικοί , υπάλληλοι και εργαζόμενοι γενικώς οι οποίοι διετήρησαν το κέφι αμείωτο μέχρι τέλους».

Καρναβαλιστές με «κεφάλες» στο άγαλμα του Αγνώστου στρατιώτη το 1962.

(Rethymno Touring Club Archive)

EN