Ευχαριστούμε τον κ. Δερεδάκη Νίκο, για την ευγενική παραχώρηση των κειμένων καθώς και του φωτογραφικού του υλικού.

Μέχρι και το έτος 1982 φορέας και οργανωτής του Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού ήταν η Περιηγητική Λέσχη με την συμπαράσταση του Δήμου Ρεθύμνης αλλά και των Χανίων, Ηρακλείου, Αγ. Νικολάου και τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής του Δήμου Ρεθύμνης, αλλά και των Χανίων, Ηρακλείου , Αγ. Νικολάου και τη συμμετοχή όλων των πολιτών. Το 1983 ο Δήμος Ρεθύμνης, αναλαμβάνει ως επίσημος φορέας την ευθύνη για τη διοργάνωση των εκδηλώσεων , διατηρώντας στενή συνεργασία με τη Περιηγητική Λέσχη.

Καρναβαλική παρέλαση στη Λεωφόρο Κουντουριώτη το 1962. (Αρχείο Περιηγητικής Λέσχης Ρεθύμνου)
Το 1983 μάλιστα ήταν η καλύτερη χρονιά του Καρναβαλιού, με 17 άρματα να συμμετέχουν σε αυτό και με τη Φιλαρμονική του Δήμου Ηρακλείου να ντύνει μουσικά την παρέλαση. Το 1984 η μεγάλη παρέλαση αναβλήθηκε λόγω της μεγάλης πλημμύρας που έπληξε την πόλη του Ρεθύμνου, και είχε ανυπολόγιστες υλικές ζημιές. Την επόμενη χρονιά, παρά το τσουχτερό κρύο, το καρναβάλι διεξήχθη κανονικά με τους καρναβαλιστές να διασκεδάζουν με την ψυχή τους. Εκείνα τα χρόνια μάλιστα δινόταν και χρηματικό βραβείο από τον Δήμο στα καλύτερα άρματα.

Εκείνη η χρονιά ήταν και η τελευταία χρονιά του Καρναβαλιού. Θα έμπαινε σε μια μεγάλη περίοδο εσωστρέφειας και αργίας μέχρι το 1992.

Καρναβαλικό άρμα το 1969 στη Λεωφόρο Κουντουριώτη. (Αρχείο Περιηγητικής Λέσχης Ρεθύμνου)

Απαγορεύσεις

Είναι φυσιολογικό σε περιόδους έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων, διχασμού και ρευστού πολιτικού σκηνικού, οι Απόκριες να αποτελούν τη σπίθα για τη δημιουργία προβλήματων του καθεστώτος.

Έτσι τον Φεβρουάριο του 1958 η Διοίκηση Χωροφυλακής Ρεθύμνης εκδίδει την ακόλουθη ανακοίνωση:

«Κατά την περίοδο των Απόκρεω απαγορεύονται:

1) Η χρήσις ημέρας τε και νυκτός προσωπίδος καλυπτούσης εξ ολοκλήρου το πρόσωπον και γενικώς η μεταμφίεσις ατόμων κατά τρόπον καθιστώντα ταύτα αγνώριστα.

2) Επιπλέον, η κατά τη διάρκεια της νυχτός χρήσις προσωπίδων υπό κυκλοφορούντων εις τας οδούς ατόμων ,έστω και μη καλυπτουσών ολόκληρον το πρόσωπον ,επιτρεπομένης –κατ’ εξαίρεσιν –της χρήσεώς των εντός των Κέντρων διασκέδασης.

3) Η περιφορά εν καιρώ νυκτός μεταμφιεσμένων φερόντων ράβδους ή άλλα σκληρά αντικείμενα

4) Η διακωμώδησις προσώπων ή πραγμάτων της Εκκλησίας και πάσης προς την θρησκείαν σχετιζομένης πράξεως ως και η σάτιρα εναντίον θρησκευτικών αρχών ημεδαπών ή αλλοδαπών ή ορισμένης τάξεως ανθρώπων δυναμένην να εξεγείρει το θρησκευτικόν αίσθημα και να προκαλέσει επεισόδια

5) Η διακωμώδησις πολιτικών προσώπων ημεδαπών ή αλλοδαπών εποχών,γεγονότων,ως και πάσα σάτιρα δυναμένη να προκαλέσει διχόνοια ρήξιν,σύγκρουσιν και γενικώς διατάραξιν της δημόσιας τάξεως.

6) Τα άσεμνα θεάματα ως αι θίγουσαι τα δημόσια ήθη εκφράσεις και παραστάσεις

7) Η περιφορά ανά τας οδούς ατόμων βεβαμμένων δια μελανού χρώματος

8) Η πώλησις και χρήσις κομφετί διαφόρων χρωμάτων αναμειγμένων ως και τοιούτων συλλεγομένων εκ των οδών και δαπέδων.

9) Η εν κλειστοίς χώροις πώλησις και χρήσις σερπαντέν εξ ευφλέκτου χάρτου επιτρεπομένης εν αυτοίς της πωλήσεως τοιούτων εξ αφλέκτου χάρτου. Εις τας οδούς και πλατείας και εν γένει εις τους ανοικτούς χώρους επιτρέπεται η χρήσις και πώλησις σερπαντέν εξ αμφοτέρων των ειδών.

Προς διάκρισιν της ποιότητας των σεπαρντέν οι πωληταί αυτών υποχρεούται όπως εφ εκάστης δεσμίδος επικολλήσουν ταινίαν αναγράφουσιν την λέξιν «Εύφλεκτον» ή «Αφλεκτον»

10) Η χρήσις κόνεων ή άλλων ενοχλητικών ουσιών ,επιτρεπομένων μόνον των ανθέων των μονόχρωμων κομφετί και των σερπαντέν Εντός των κέντρων διασκεδάσεως επιτρέπεται η χρήσις κήρινων ωών περιεχόντων κομφετί.

11) Το ρίπτειν εναντίον διαβατών ή εντός οικισμών ή οχημάτων κήρινα και άλλα αντικείμενα δυνάμενα να προξενήσωσι σωματικάς βλάβας ή κηλίδας.

12) Η μεταμφίεσις δια στολών χρησιμοποιουμένων παρά των ενόπλων δυνάμεων των Σωμάτων Ασφαλείας και των Ιερωμένων.

Οι παραβάτες της παρούσης θα διώκονται ποινικώς».

Παρόμοιες ανακοινώσεις εκδίδονταν σχεδόν κάθε χρόνο την περίοδο των Αποκριών. Ήταν φυσικό εκείνη την εποχή να λαμβάνονται μέτρα, καθώς πίσω από μια μάσκα θα μπορούσε να καλυφθεί κάθε επίδοξος ταραξίας. Έτσι κανένας δεν αντιδρούσε. Αντίθετα οι πάντες πειθαρχούσαν για ν’ αποφύγουν τη σύλληψη και την ποινική δίωξη.

Σατιρικό άρμα της δεκαετίας του 1960. (Αρχείο οικ. Κανά)
Παρόμοια προβλήματα είχαμε και την περίοδο της Χούντας. Υπήρχε λογοκρισία, όπως ήταν φυσικό, στα θέματα των αρμάτων και γενικότερα στη θεματολογία του Καρναβαλιού. To 1972 ο στρατιωτικός διοικητής Ρεθύμνου αρνήθηκε κατηγορηματικά να παραχωρήσει κάποια οχήματα που ήταν απαραίτητα για την παρέλαση. «Μόνον δι’ εθνικάς επετείους γίνεται αυτή η παραχώρησις» ήταν η κατηγορηματική του δήλωση.

Τα μέλη της Περιηγητικής Λέσχης με το χαρακτηριστικό περιβραχιόνιο περιφρουρούν το καρναβάλι. (Αρχείο οικ. Κανά)

Την ίδια χρονιά, ο τότε Διοικητής της Χωροφυλακής, βλέποντας την κοσμοπλημμύρα που είχε δημιουργηθεί, φοβήθηκε επεισόδια εναντίον του καθεστώτος. Έτσι, απαγόρεψε ξαφνικά και χωρίς αιτία την είσοδο του μεγάλου άρματος του Καρνάβαλου στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων, όπου είχαν ήδη πάρει θέση οι επίσημοι για την καθιερωμένη προσφώνηση-αντιφώνηση. Υπό την πίεση του κόσμου τελικά ο Διοικητής υποχώρησε κι έτσι η τελετή, μετά από μεγάλη καθυστέρηση, έγινε κανονικά.

Από το καρναβάλι του 1973. (Αρχείο Περιηγητικής Λέσχης Ρεθύμνου)

Πανοραμική άποψη της καρναβαλικής παρέλασης τη δεκαετία του 1970. (Αρχείο Περιηγητικής Λέσχης Ρεθύμνου)

Καρναβαλική παρέλαση τη δεκαετία του 1980 μπροστά από τα εμπορομανάβικα. (Αρχείο οικ. Κανά)

Καρναβαλική παρέλαση το 1976 μπροστά από το Δημαρχείο. (Αρχείο οικ. Κανά)

Αφίσα για το καρναβάλι του 1983.

Η Δημοτική Φιλαρμονική στο τελευταίο καρναβάλι του 1985. (Αρχείο Δημήτρη Δελήμπαση)

Τα πέτρινα χρόνια

Μετά το καρναβάλι του 1985 δημιουργήθηκε μια μεγάλη αντιπαράθεση μεταξύ της Περιηγητικής Λέσχης και του Δημάρχου Ρεθύμνου και το καρναβάλι διακόπηκε για 7 ολόκληρα χρόνια.

Συγκεκριμένα, μετά το Καρναβάλι, ο Κώστας Κανάς, μαζί με τον Μιχάλη Καραδάκη (Καρά), που εκείνα τα χρόνια είχε δραστηριοποιηθεί έντονα στο Καρναβάλι, επισκέφθηκαν τον Δήμαρχο για να συζητήσουν για τη διοργάνωση του επόμενου Καρναβαλιού. Ο Μιχάλης Καράς ζήτησε από τον Δήμαρχο κάποια βασικά πράγματα, με κυριότερο τη βελτίωση του οδοστρώματος για να παρελαύνουν με άνεση τα άρματα. Υπήρξε τότε μια έντονη λεκτική αντιπαράθεση και ο Κώστας Κανάς, νιώθοντας απογοητευμένος από τη στάση του Δήμου απέναντι σε ανθρώπους που τόσα είχαν προσφέρει στον θεσμό, ανακοίνωσε ότι η Περιηγητική Λέσχη δεν πρόκειται να συμμετάσχει ξανά στη διοργάνωση του Καρναβαλιού.

Καρναβαλική παρέλαση στην Παραλία. (Αρχείο Περιηγητικής Λέσχης Ρεθύμνου)

Το μοναδικό καρναβαλικό γεγονός εκείνα τα χρόνια της διακοπής, ήταν ο μεγάλος χορός της Περιηγητικής Λέσχης, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.

Οι «Τρομοκράτες»

Το 1991 ο Μιχάλης Καράς προσπαθεί με την παρέα του να αναβιώσει το ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι. Φτιάχνουν αυτοσχέδια κανόνια που πετούν χαρτοπόλεμο και η δημοσιογράφος Μαρία Πετράκη ανακοινώνει από το ραδιόφωνο ότι «τρομοκράτες» θα βρεθούν στο Ρέθυμνο. Μάλιστα κάθε μια ώρα έπαιζε από το ραδιόφωνο το ραδιοφωνικό σποτ: «Θα κατέβουν οι «τρομοκράτες» να τρομοκρατήσουν το Ρέθυμνο με τις μπομπάρδες τους». Έτσι δημιουργήθηκε η καρναβαλική ομάδα «ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΕΣ» που για αρκετά χρόνια συμμετείχε στα επόμενα καρναβάλια με σατιρικά άρματα.

«Ο Στραβός του Νότου». Το περίφημο πειρατικό καράβι των Τρομοκρατών.

Θυμάται ο Μιχάλης Καράς από εκείνο το πρώτο καρναβάλι: «Το Σάββατο το βράδυ έκανα την προσευχή μου να πιάσει μια δυνατή βροχή να μας τα διαλύσει όλα γιατί την επομένη δε θα μπορούσαμε να κατέβουμε από την κούραση. Με είχε βγάλει στο κλάμα. Την επομένη ήρθανε πάνω από χίλια άτομα μασκαράδες! Είχε έρθει η αστυνομία να συνοδεύσει κόσμο. Δεν το περιμέναμε! Κατεβήκαμε στην πόλη, είχαμε φτιάξει μπομπάρδες κι έγινε χαμός! Εμείς ντυθήκαμε 4 άτομα με κάλτσες στα μούτρα σαν τρομοκράτες. Κατασκευάσαμε ένα μόνο άρμα που πάνω υπήρχαν τέσσερα θέματα. Φτιάξαμε τον δράκο που έφαγε το βασιλιά καρνάβαλο κι είχαμε γράψει πάνω στο δράκο ποιοι ήταν οι υπεύθυνοι για τη διακοπή του Κρναβαλιού. Είχε φτιάξει ο Μανώλης ο Σκευάκης την Παλιά Πόλη και από πάνω τις πολυκατοικίες που ανοίγουν το στόμα τους να την φάνε, ενώ υπήρχαν παντού σάκοι με σκουπίδια. Με χαρτόνια, ξύλα και σίδερα που βρίσκαμε από το δρόμο τα φτιάχναμε αυτά. Στο ίδιο πάντα άρμα, φτιάξαμε τον Άγνωστο Στρατιώτη, κανονικό άγαλμα και με το ένα χέρι κρατούσε το όπλο και με το άλλο τη μύτη του, αφού η περιοχή βρωμούσε τότε από τα λύματα. Άρεσε πάρα πολύ στον κόσμο. Το τέταρτο θέμα ήταν ο Βουκεφάλας, γιατί ήταν τότε το σκοπιανό στην επικαιρότητα. Είχαμε βάλει ένα zastava και το είχαμε κάνει άλογο. Στο πλάι ήταν σχεδιασμένη όλη η διαδρομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από πάνω είχε τις βαλίτσες του, τις σάρισες, τις ασπίδες και ήταν μέσα ένας αρχαίος Έλληνας ντυμένος, ο Αλέξανδρος, κι οδηγούσε».

Ο Δήμος αναλαμβάνει το Καρναβάλι.

Μετά από την επιτυχία αυτού του πρώτου αντί-καρναβαλιού και την αυθόρμητη συμμετοχή του κόσμου, οι διοργανωτές του επισκέφθηκαν τον τότε Δήμαρχο Δημήτρη Αρχοντάκη και του ζήτησαν να αναβιώσουν ξανά το ρεθεμνιώτικο καρναβάλι υπό την αιγίδα του Δήμου.

Η βενετσιάνικη άμαξα, που για χρόνια εκτιθόταν στην πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη, παρελαύνει.
Παράλληλα, από το 1990 έχει ξεκινήσει δειλά-δειλά και το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού, που έμελε κι αυτό να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα γεγονότα της περιόδου του ρεθεμνιώτκου Καρναβαλιού. Η μεγάλη απήχηση που είχε το κυνήγι και οι οργανωμένες ομάδες που δημιουργήθηκαν οδήγησαν τον Δήμο Ρεθύμνου να καλέσει τις ομάδες αυτές να στηρίξουν το Καρναβάλι για να ξανασταθεί στα πόδια του. Έτσι, το 1993 ξεκίνησε μια νέα σελίδα για το ρεθεμνιώτικο καρναβάλι, με τη μορφή που το γνωρίζουμε μέχρι και σήμερα.